Şirket: Disco Corp. ve Ronald Coase

Yıllık 25 milyar dolar satış geliri olan Japon şirketi Disco Corp., yirmi yıldan uzun süredir 7.000 çalışanı açık pazarda bağımsız yüklenicilermiş gibi çalışmaya çalışıyor. 87 yıllık şirket artık yarı iletkenleri kesmek, öğütmek ve doğramak için kullanılan tüm makinelerin dörtte üçünü üretiyor. Financial Times'daki ilginç bir hikaye (Harry Dempsey ve David Keohane, “ Bir Şirketi Mükemmel Serbest Pazar Olarak Yönetebilir misiniz? Disco Corp'un İçinden ”, Financial Times , 1 Mayıs 2025) şunları bildiriyor:

[Disco] 2011'den beri, tamamen serbest piyasa prensipleriyle bir blue-chip şirketini işletmek için radikal bir deney yürütüyor. Kimsenin patronu yok. Üstler, gençlere ne yapacaklarını söyleyemez. Çalışanlar her gün istedikleri görevleri seçerler. Kendi istekleriyle ayrılabilir veya farklı bir ekibe katılabilirler.

Bu mükemmel özgürlük hali içinde, kararlarının çoğu Disco'nun iç para birimi olarak bilinen İrade tarafından yönlendirilecektir. Çalışanlar görevleri yaparak İrade kazanırlar. Bu görevleri yapma hakkı için meslektaşlarıyla pazarlık yapar ve açık artırmada rekabet ederler. Şirkete zarar verebilecek veya üretkenliklerini tehlikeye atabilecek eylemler için İrade cezası alırlar. İrade bakiyeleri her üç ayda bir ödenen ikramiyenin büyüklüğünü belirler. …

CEO'nun söylediğine göre, kapısı en genç Disco çalışanlarına bile açık, yeter ki üst düzey patronla 30 dakikalık bir yüz yüze görüşme için 165.000 Will ödemeye razı olsunlar.

Will para arzı satışlar tarafından üretilir ve şirket genelinde, görev yapılmasını isteyen (talep) ve gönüllü olarak görev yapmayı kabul eden (arz) kişilerin fiyatlarını belirlediği borsalar ve açık artırmalar yoluyla filtrelenir. Herkes, kendisine yapılması gereken bir görev için ödeme yapmayı teklif edebilir. Bir satış ekibi yeni bir makinenin üretilmesini veya ayarlanmasını istiyorsa, yalnızca üretim ekibine projeyi onlar için karlı hale getirecek kadar Will sunması gerekir. Bir BT sistemi (işletim yazılımı) açık artırmaları ve transferleri yönetir.

Ancak Disco'daki her şey saf piyasa değildir. Çalışanların ikramiyelerinin yalnızca %40'ı Will bakiyelerine bağlıdır. İnsan kaynakları departmanı işe alım konusunda tekele sahiptir. CEO, tıpkı bir merkez bankası gibi, özel projeler için istediği zaman Will yaratabilir (kolay bir kelime oyunu yapmama izin verirseniz). Financial Times, "Kendisini hayırsever bir otokrat olarak gösteriyor," diyor. Aslında para olmayan Will için bir döviz piyasası yoktur. Şirket, özgür ve genellikle tarafsız bir piyasadan çok bir "köy topluluğu" gibi görünüyor. Dolayısıyla, birçok yönden, sözde piyasa katılımcıları yalnızca çalışanlardır. Daha da şaşırtıcı olanı, Disco'nun web sitesinin, sosyal bir misyonu, CSR'si, paydaşları ve tüm bunlara sahip çok sıradan bir şirket izlenimi vermesidir...

Firma ile piyasa arasındaki ayrım, Ronald Coase'un çığır açan makalesi "Firmanın Doğası"nı ( Economica , 1937) okumuş biri için kolayca anlaşılabilir. Bir firmayı bir piyasa gibi "yönetme" fikri konusunda çok heyecanlanmak zordur. Hiyerarşik firma serbest piyasada neden var olur? Coase sordu. Firmanın var olma nedeninin , piyasayı kullanmanın işlem maliyetlerinden, yani alt yükleniciler bulma (çalışanları işe almak yerine), ilgili fiyatları keşfetme, her proje için birden fazla sözleşme müzakere etme ve imzalama ve tüm ilgili piyasa koşullarını tahmin etmeye çalışma maliyetlerinden kaçınmak olduğunu savundu. Koşullar bu işlem maliyetlerinin bir firmayı organize etme ve yönetme maliyetinden daha yüksek olduğu veya daha yüksek hale geldiği durumlarda, girişimci veya yatırımcıları ikincisini seçecektir.

Charles Koch ve merhum kardeşi David, onlarca yıldır, "Pazar Tabanlı Yönetim" (MBM) adı verilen benzer şekilde ilham verici ancak daha az kapsamlı bir sistem yürütüyorlar. Şirketleri Koch Industries, Amerika'nın en büyük halka açık olmayan şirketidir. Hızla büyümüştür. Daha da sıradan olanı, birçok şirket, yönetimlerinde veya yapılarında bazı iç rekabetler de dahil olmak üzere, piyasa benzeri teşvikler kullanır. Disco Corp. deneyde çok daha ileri gitti.

Bir firmanın hiyerarşik-otoriter bir organizasyon mu yoksa serbest piyasa mikrokozmosu mu olduğu bir derece meselesidir. Bir yandan, özgür bir toplumdaki her firma, çalışanların ayrılma özgürlüğü ve fiziksel zorlamanın olmaması gibi piyasa özelliklerini içerir. Öte yandan, tek kişilik bir işletme genellikle bazı yükleniciler veya tedarikçilerle uzun vadeli ilişkiler kurar. Çeşitlilik, girişimcilik ve yenilikçilik - hepsi serbest piyasaların özellikleri - farklı koşullarda en iyi kurumsal formüller hakkında bilgi üretir. Ancak Coase'un içgörüsü hala kaçınılmaz görünüyor ve Disco Corp. mümkün olanın sınırında bir deney olmalı. Bir firmayı kelimenin tam anlamıyla bir pazara dönüştürme hayali, piyasayı bir organizasyonla değiştirme kolektivist ütopyası kadar gerçekçi görünmüyor (tehlikeli olmasa da).

Serbest piyasa ekonomisinin yeri doldurulamaz avantajlarından biri de mikro düzeyde serbest girişim ve deneydir. Serbest piyasa, gönüllü kuruluşların faaliyet gösterdiği soyut bir yerdir .

******************************