Gizli şeker hastalığı nedir, nelere dikkat etmeli?
Bu makale, tip 1 diyabet değil, tip 2 diyabetten önce gelen prediyabet üzerine odaklanıyor.
İngiltere'de her dokuz yetişkinden biri prediyabet ya da diğer bir adıyla gizli şeker hastası. Bu da onların, tip 2 diyabet geliştirme riskinin çok yakın olduğu anlamına geliyor.
Prediyabet sahibi olmak, kan şekeri seviyenizin normalin üstünde olduğu ama henüz tip 2 diyabet tanısı alacak kadar yüksek olmadığı anlamına geliyor.
İngiltere'de şeker hastalığıyla ilgili farkındalık geliştiren dernek Diabetes UK'te kıdemli klinik danışman olarak görev yapan Esther Walden, yaşam tarzında, özellikle de beslenmede, yapılacak değişikliklerin yalnızca tip 2 diyabetin gelişmesini engellemekle kalmayıp, prediyabetin tamamen ortadan kalkmasını da sağlayabileceğini söylüyor.
Walden, "Bazı insanlar prediyabet tanısı aldıklarında, sanki tip 2 diyabetin artık kaçınılmaz olduğunu düşünebilir. Ama birçok kişi riskini azaltabilir" diyor ve şöyle devam ediyor:
"Doğru destekle, tip 2 diyabet vakalarının yüzde 50'sine kadar olan kısmı sağlıklı beslenerek, fiziksel aktiviteyi artırarak ve eğer fazla kilonuz varsa, kilo vererek önlenebilir ya da geciktirilebilir."
PREDİYABET OLDUĞUNUZU NASIL ANLARSINIZ?Prediyabet tamamen belirtisiz olabilir, yani kolayca fark edilmeyebilir.
Nottingham Üniversitesi'nde beslenme ve diyetetik doçenti olan Dr. Amanda Avery şöyle açıklıyor:
"Ne yazık ki pek çok insan, prediyabet olduğunu, ancak kan şekeri seviyesinin yükselmiş olduğu rutin bir taramada tesadüfen öğreniyor."
BESLENME ALIŞKANLIKLARINIZ PREDİYABETE YOL AÇABİLİR Mİ?Prediyabet geliştirme riskinizi belirleyen birkaç farklı faktör vardır. Etnik köken ve yaş gibi genetik unsurların yanı sıra, beslenme şekliniz ve kilonuz da önemli rol oynar.
Pankreasta üretilen bir hormon olan insülin, kan şekeri seviyesini olabildiğince normal tutmada çok önemli bir rol oynar.
Eğer bir kişinin göbek çevresinde olmak üzere fazla kilosu varsa, insülinin glikozu kontrol etmesini zorlaştırabilir.
Dr. Avery bu durumu "Aşırı vücut yağı arttıkça, hücreler insülinin etkisine karşı daha dirençli hale gelir. Vücut bu durumu dengelemek için daha fazla insülin üretmeye çalışır ama bunu ancak belli bir noktaya kadar sürdürebilir" sözleriyle açıklıyor.
Yani aşırı yağlanmaya neden olan yaşam tarzı ve yeme alışkanlıkları, prediyabet geliştirme riskini artırabilir.
PREDİYABETİNİZ VARSA BESLENMENİZİ NASIL DEĞİŞTİRMELİSİNİZ?"Her birey farklıdır, dolayısıyla prediyabetli herkes için geçerli tek tip bir beslenme biçimi yok" diyor Walden.
Ancak bazı tür diyetlerin, örneğin yağ oranı yüksek, glisemik indeksi yüksek ve lif oranı düşük olanlar gibi, tip 2 diyabet riskini artırdığı biliniyor.
Araştırmalara göre tip 2 diyabetin başlamasını geciktirebilecek ya da tamamen önleyebilecek dört önemli adım var:
1. Kilonuzun yüzde 10'unu yok edin
Kilo vermeye karar vermeden önce doktorunuza danışın. Prediyabetinizin kilonuzla ilişkili olup olmadığını ve kilo vermenizin güvenli olup olmadığını sorun.
2011 yılında tip 2 diyabetin tersine çevrilebileceğini ilk kez kanıtlayan araştırmaya öncülük eden doktor, araştırmacı ve "Life Without Diabetes" ("Diyabetsiz Hayat") kitabının yazarı Prof. Roy Taylor şöyle diyor:
"Çoğu insan için mevcut vücut ağırlıklarının yüzde 10'unu kaybetmek, karaciğerde birikmiş fazla yağın temizlenmesini sağlar ve altta yatan sorunu düzeltir. Bu, bundan on yıl önce sihir gibi görülürdü. Eğer kilo geri alınmazsa, tip 2 diyabetin gelişme riski tamamen ortadan kalkar."
Burada önemli olan, kaybedilen kilo miktarından ziyade, toplam kilonuzun ne kadarını verdiğiniz.
Uzmanlara göre kilo vermek ve sağlıklı beslenmek, prediyabeti tamamen tersine çevirebilir.
"'Obezite' kavramı burada çok anlamlı değil," diyen Prof. Taylor şöyle devam ediyor:
"Kişi prediyabeti, kendi 'kişisel yağ eşiğini' aştığında geliştiriyor ve bu eşik herkes için farklı."
Yani obez olarak sınıflandırılmayan kişiler bile risk altında olabilir.
Uzmanlar genellikle sürdürülebilmesi zor hızlı kilo kaybı sağlayan diyetlerden kaçınsa da, Prof. Taylor prediyabet söz konusu olduğunda bu tür diyetlerin işe yaradığını söylüyor:
"Her birey farklıdır ama günde 800 kalorilik hızlı kilo kaybı yöntemi, tip 2 diyabetten kurtulmak için defalarca etkili olduğu kanıtlanmış bir yöntemdir. NHS'in (İngiltere Ulusal Sağlık Hizmetleri) Tip 2 Diyabeti Tersine Çevirme Programı da bunun üzerine kurulu."
Yine de ihtiyaç duyduğunuz besinleri almaya devam etmeniz çok önemli.
2. Yeni (daha düşük) kilonuzu koruyun
Bazı kişiler, çok düşük kalorili bir diyetle hızla kilo verebilir. Ancak bu tür diyetlerin uzun süre uygulanması sürdürülebilir değil.
Bu yüzden, kilonuzu uzun vadede koruyabileceğiniz bir yol bulmanız önemli.
Diabetes UK, Akdeniz diyeti, DASH diyeti, vejetaryen ve vegan diyetleri, İskandinav diyeti ve karbonhidrat tüketiminin makul ölçüde azaltılmasının, tip 2 diyabet riskini azalttığını söylüyor.
Bu örneklerin tümü, aynı zamanda çeşitlilik içeren, lif bakımından zengin ve glisemik indeksi düşük beslenme biçimleridir; bu da genel sağlık açısından faydalıdır.
Şekerli içecekler ve işlenmiş gıdalar, tip 2 diyabet riskini artıran başlıca faktörlerden
3. Bazı gıdalardan uzak durun
Araştırmalar bazı yiyecek ve içeceklerin tip 2 diyabet riskini artırdığını gösteriyor. Dolayısıyla bunları azaltmak faydalı olabilir.
Walden şu gıdaları azaltmayı öneriyor:
Şekerli içecekler
Genellikle yüksek kalorili ama tokluk hissi vermeyen bu içecekler, kilo alımına neden olabilir.
Ayrıca kan şekeri seviyelerinde ani artışlara yol açarak zaman içinde insülin direncini etkileyebilir.
Kırmızı ve işlenmiş etler (sığır eti, kuzu eti, domuz eti, jambon ve sosis gibi)
Dünya Sağlık Örgütü'nün daha önce yaptığı bazı çalışmalarda fazla miktarda kırmızı ve işlenmiş et tüketimi ile tip 2 diyabet arasında bir bağlantı olduğu ispat edildi.
Rafine karbonhidratlar (şekerli atıştırmalıklar, beyaz ekmek, şekerli kahvaltılık gevrekler)
Araştırmalar, "yüksek nişasta, düşük lif içeriği ve yüksek nişasta-lif oranına" sahip beslenme biçimlerinin tip 2 diyabet riskini artırdığını gösterdi.
İşleme sırasında lif içeriği azaltıldığı için bu oran genellikle işlenmiş karbonhidratlarda yüksek.
Patates (özellikle kızartma şeklinde tüketildiğinde)
Diabetes UK, patatesin sık tüketilmesinin tip 2 diyabet riskini artırabileceğini belirtiyor.
Bunun nedeni, patatesin görece yüksek glisemik indekse sahip olması. Bir çalışma, patatesin tam tahıllarla değiştirilmesinin diyabet riskini düşürdüğünü ortaya koymuştur.
4. Diyabet riskini azaltan gıdaları tüketin
Walden, tip 2 diyabet riskini azaltabileceği araştırmalarla ispatlanmış şu yiyecek ve içecekleri tüketmeyi öneriyor
Meyve ve sebzeler (özellikle yeşil yapraklı sebzeler, yaban mersini, üzüm ve elma)
2012 yılında yapılan bir araştırma, kök sebzelerin ve yeşil yapraklı sebzelerin risk azaltıcı etkisini ortaya koyarken, 2013 yılında yapılan başka bir araştırma ise yaban mersini, üzüm ve elmanın tip 2 diyabet riskini en çok azaltan meyveler olduğunu buldu.
Tam tahıllar
Birçok çalışma, diyette tam tahıl miktarının artırılmasının tip 2 diyabet riskini azalttığını gösteriyor.
2015 yılında yapılan bir çalışma, günde üç porsiyon (toplam 45 gram) tam tahıl tüketmenin riski yüzde 20 oranında azaltabileceğini gösterdi.
Yoğurt ve peynir
Günde süt ürünleri tüketmenin diyabet riskini yüzde 5 azalttığı, bu ürünlerin az yağlı olması durumunda bu oranın yüzde 10'a çıktığı gösterildi.
2016'da yapılan bir araştırma ise düzenli yoğurt tüketiminin diyabet riskini yüzde 14 oranında azaltabileceğini ortaya koydu.
Şekersiz çay ve kahve
Araştırmalar, düzenli kahve tüketiminin (kafeinli ya da kafeinsiz fark etmeksizin) tip 2 diyabet riskini düşürdüğünü söylüyor.
Bir başka çalışma ise siyah, yeşil ve oolong çayını kapsayan günlük çay tüketiminin diyabet gelişme riskini azalttığını ortaya koydu.
Prediyabet tanısı almak korkutucu olabilir ama Dr. Avery, bu tanıyı sağlığınızı iyileştirmek ve tip 2 diyabeti tamamen engellemek için bir fırsat olarak görmenizi öneriyor.
Beslenmenizi tamamen değiştirmek gözünüzde büyüyorsa, küçük ve ulaşılabilir adımlarla başlayın.
Avery bunun için "Özellikle kişinin daha sağlıklı bir kiloya ulaşmasına yardımcı olacak küçük beslenme değişiklikleri bile büyük fark yaratabilir" diyor.
Cumhuriyet
