Emekli artarken pasta küçüldü

Ülkenin en önel toplumsal gruplarından biri olan emeklilerin nüfus içerisindeki payı artıyor. Ancak ülkedeki emekli adaletsizliği de giderek büyüyor.

DİSK-AR “Türkiye’de Emeklilerin Durumu: Emekli Aylıkları, Emekli Sayıları ve Ayrılan Kaynaklar” adlı araştırmasını yayımladı. Araştırmada Türkiye'deki emeklilerin durumu ve emeklilere ayrılan kaynaklara mercek tutuldu. Ayrıca Avrupa ülkelerinde ve Türkiye’de emeklilerin sayısı ve emeklilere ayrılan kaynaklar, Avrupa ülkelerinin ve Türkiye’nin aktif/pasif sigortalı oranı ve Gayrisafi Yurtiçi Hasıla (GSYH) içinde emekli aylıklarının payı karşılaştırmalı olarak yer verildi. Araştırmada Türkiye’de pasif sigortalıların dağılımı, emekli aylıklarının 2002’den bu yana gelişimi ile asgari ücret ve GSYH karşısındaki durumu, SGK’nin mali durumu ve AKP döneminde yapılan yasa değişiklikleri ile emeklilerin kayıpları da ele alındı.

SGK’nin Mart 2025 verilerinden yararlanılarak yapılan hesaplamaya göre toplam 16 milyon 859 bin emekli ve hak sahibi (pasif sigortalı) bulunuyor. Yaşlılık aylığı alan sigortalıların sayısı 12 milyon 172 bin, ölen sigortalıların hak sahiplerinin sayısı 4 milyon 352 bin düzeyinde bulunuyor. Pasif sigortalıların yüzde 72,2’si yaşlılık aylığı alan emeklilerden oluşuyor.

Rapora göre emeklilerin toplam nüfus içindeki oranı 2009’dan bu yana artıyor. 2009’da Türkiye nüfusu 72,6 milyon, emekli ve hak sahibi sayısı ise 8,5 milyondu. Emeklilerin ve hak sahiplerinin toplam nüfustaki oranı yüzde 11,7’ydi. 2022’de Türkiye nüfusu 85,3 milyon ve emekli ve hak sahibi sayısı 13,1 milyon kişiye ulaştı. Türkiye nüfusu içinde emekli ve hak sahiplerinin oranı yüzde 15,4 oldu. 2023’te ise EYT düzenlemesi ile artan emekli sayısı sebebiyle emekli ve hak sahiplerinin Türkiye nüfusundaki oranı yüzde 17,8’e yükseldi. 2024 sonu itibarıyla Türkiye nüfusu 85,7 milyon kişi olurken emekli ve hak sahibi sayısı 15,9 milyona ulaştı. Emekli ve hak sahiplerinin sayısında EYT düzenlemesi sonrası ve 2024 yılının ikinci yarısında emekli olanların sayısının yüksekliği nedeniyle ciddi bir artış yaşanmış ve nüfus içindeki oranları yüzde 18,5’e kadar yükseldi.

Aktif sigortalı ve pasif sigortalı oranı geriliyor. 2009’da 15 milyon aktif sigortalı ve 8,5 milyon pasif sigortalı vardı. Böylece aktif /pasif sigortalı oranı 1,78’di. 2022 yılına kadar aktif sigortalı ve pasif sigortalı oranı 2,01’e yükseldi. 2023 yılında aktif sigortalı/pasif sigortalı oranı 1,66’ya geriledi. EYT yasasının ardından emekli olanların sayısındaki artış sebebiyle 2024’te de aktif/pasif oranı geriledi. 2024’te 25,7 milyon aktif sigortalılara karşın 15,9 milyon pasif sigortalı yer aldı. Aktif/pasif oranı ise 1,61’’e geriledi. Ancak bu orana 2 milyon 100 bin kişiye ulaşan Sosyal Güvenlik Destek Primi (SGDP) ile çalışan emekliler dahil değil. SGDP kapsamında çalışanlar aktif sigortalılara dahil edildiğinde aktif-pasif oranı 2024 yıl sonu itibarıyla 1,75 oldu. Aktif-pasif oranı genel olarak çalışan sigortalılar ile aylık ve gelir alan sigortalılar arasındaki oranı ifade etmek için kullanılır. Raporda Avrupa ülkelerinde ortalama aktif/pasif oranı 1,5 düzeyinde olduğu hesaplandı. Fransa, Polonya, İtalya, Belçika gibi ülkelerde aktif/pasif oranı Avrupa ortalamasının altında yer alırken aktif/pasif oranı en düşük olan iki ülke 1,2 ile Hırvatistan ve Bulgaristan oldu.

2002’de ortalama emekli aylıkları asgari ücretin yüzde 22 ve 2003’te yüzde 36 üzerindeydi. Emekli aylıkları asgari ücret karşısında giderek düşmeye başladı ve 2018 yılında uygulanmaya başlayan başkanlık rejiminin ardından asgari ücretin altına geriledi. 2024 ve 2025 yılında ortalama emekli aylığı asgari ücretin yüzde 22 altına düştü. Bir diğer ifadeyle emekli aylıklarındaki artış asgari ücretteki artışın çok gerisinde kaldı. Raporda bunun anlamının asgari ücret artışı nedeniyle daha fazla prim geliri elde eden SGK’nin emeklilere daha az aylık ödemesi olduğuna dikkat çekildi. Emekli aylıkları asgari ücret kadar artırılmadığı için ortalama emekli aylığı, asgari ücretin altına düştü.

2024 yılında emeklilerin nüfus içindeki payı yüzde 18,5’e yükseldi ancak GSYH içindeki payları yüzde 6,1’e geriledi. Raporda emekli aylıklarındaki düşüşün asıl sebebinin bu tablo olduğu vurgulandı. Eğer emeklilerin sayısındaki artışa paralel olarak GSYH içindeki payı artsaydı, 2010 yılındaki emekli başına GSYH ödemesi korunsaydı emekli aylıklarının GSYH içindeki payının yüzde 10,6’ya yükselmesi gerektiği belirtildi. Ancak emekli aylıklarının pastadaki payı emeklilerin nüfusa oranına paralel artmak bir yana azaldı. 2010 yılında 8,8 milyon emekliye bölünen kaynaktan çok daha azı, 2024 yılında 16 milyon emekliye bölündü. 2010 yılındaki durumları korunmuş olsaydı 2025 yılında ortalama emekli aylığının 30 bin TL’nin üzerinde olması gerekiyordu. Oysa 2025 yılının ilk üç ayında ortalama emekli aylığı 17 bin 250 TL civarında kaldı.

2008’de yapılan sosyal güvenlik düzenlemeleri sonucunda emekli aylık ve gelirlerinin giderek düşmesi emeklileri giderek daha fazla çalışmaya yöneltiyor. SGK’nin Aralık 2024 verilerine göre, Türkiye’de toplam 12 milyon civarı kişi emekli aylığı alıyor. Ayrıca TÜİK’in 2024’ün son çeyrek verilerine göre toplam 4 milyon 124 bin kişi, emekli olduğu için işgücüne katılmıyor. Geriye kalan 7 milyon 904 bin emekli ise ya bir işte çalışıyor ya da iş arıyor. 2002 yılında 4,3 milyon emeklinin 1,6 milyonu işgücü piyasasında iken, 2024 Aralık ayı itibarıyla 12 milyon civarı emeklinin 7 milyon 904 bini işgücü piyasasında. Çalışan veya iş arayan emeklilerin oranı yüzde 65,7 ile rekor düzeye ulaştı.

AKP’nin iktidara geldiği 2002 yılından bu yana çalışan veya iş arayan emeklilerin sayısı 1,5 milyondan 7,9 milyona yükseldi.